Rosa gorria Eus­kal Herrian

1936ko uztai­lean espai­niar esta­tuan nazioar­te­ko faxis­moa altxa­tu eta gutxi­ra, guda­ri komu­nis­ten batai­loa sor­tu zen, Rosa Luxem­burg guda­ri komu­nis­ten batai­loa, Iru­nen estra­te­gi­koa gal­du ondo­ren etsi­pe­na­ren aur­ka egi­ten zue­na. Lehen eus­kal komu­nis­tek Colum­na Thäl­mann sor­tu zuten, 1933an atxi­lo­tu­ta­ko Ale­man Alder­di Komu­nis­ta­ko kidea­ren ome­nez, tor­tu­ra­tu eta orduan kar­tze­lan sar­tu zuten, bai­na 1944an hil zuten. Karl Liebk­necht batai­loia ere sor­tu zuten, Rosa­re­kin hil­da­ko iraul­tzai­lea­ren ome­nez. Era­ba­ki poli­ti­ko eta mili­ta­rrek, bai pro­le­tal­goan eta eus­kal neka­za­ritzan sus­trai­tu­ta­ko kon­tzien­tzia komu­nis­ta eta nazioar­te­koa ere era­kus­ten dute, eta aldi berean, bere herria­ren esku­bi­de nazio­na­le­kin duen fun­tsez­ko harremana.

Rosa Luxem­burg batai­loia ehun­da­ka bolun­ta­rioe­kin sor­tu zen, eta oso ondo eza­gutzen zituz­ten beren gain har­tzen zituz­ten arris­kuak, faxis­moa­ren eta aska­ta­su­na­ren arte­ko aldeak bur­ge­sia­ren onu­ra­ra­ko era­ba­te­koa baitzen. Batai­loia eza­gu­na da bere herois­moa­ga­tik eta bere 1400 bolun­ta­rioen artean bere baja-kopu­ru han­dia­ga­tik: gure datuen ara­be­ra, Artxan­da­ko infer­nu­tik ate­ra zen azke­na izan zen. Gu daki­gu­ne­tik, eta erro­rea iza­te­ko auke­ra onar­tuz, ziur gau­de 1919. urte hasie­ran Ber­li­nen hil­da­ko mili­tan­tea­ren ize­na­re­kin bata­sun mili­tar baka­rra izan­go zela, sozial­de­mo­kra­zia­ren agin­du­pean eta 1923an nazis­moan inte­gra­tu­ko zirenak.

Nazioar­te komu­nis­ta­ri atxi­ki­ta­ko eus­kal komu­nis­moa­ren dizi­pli­na, kohe­ren­tzia eta mora­la ain­tza­tetsia zen, tal­de trots­kis­ta txi­kiek ain­tza­tetsia, eta, hala ere, nazio- aska­ta­su­na­ren alde borro­katzen zen tal­de trots­kis­ta txi­kia­ri esker. Hala ere, Sobie­tar horiek SES­Ben egi­ten zituz­ten gero eta gehia­go jazar­tzen ziren, eta 1937ko maiatzaz geroz­tik, berriz, Kata­lu­nian, Poum eta bes­te korron­te batzuen aur­ka egin­go luke­te. Era berean, anar­kis­tek, komu­nis­te­kin izan­da­ko lis­kar his­to­ri­koen jaki­tun ere bazi­ren, elka­rren­ga­na­ko kon­fian­tza izan zuten inba­sio faxis­ta­ren aur­ka­ko borro­kan. 1936ko uda­ra­ko eza­gu­na zen 1925etik Nazioar­te­ko Komu­nis­tak polo­niar iraul­tzai­lea­ren «exko­mu­nioa», iku­si­ko dugunez.

Orduan, geu­re burua­ri gal­detzen dio­gu: zer iku­si zuten sozia­lis­moa­ren eta eus­kal aska­ta­su­na­ren defen­tsan hil eta hil­tzen zituz­ten dizi­pli­na­tu komu­nis­tek, III. Inter­na­zio­na­la gaitzes­ten zuen mili­tan­te batean, gai­ne­ra, zapal­du­ta­ko nazioen inde­pen­den­tzia asko­zaz ere erla­ti­bi­zatzen zue­na? Haren, hari buruz eta haren aur­ka ze idaz­ki ira­ku­rri zeza­ke­ten, kon­tuan izan­da 1920ko hamar­ka­da­ren biga­rren erdian SESBn erre­ti­ra­tuak izan zire­la, eta Ale­ma­nia­ko iraul­tza­ren odol-zapal­ke­tak zail­du egin zue­la bere ideiak zabal­tzea? Eus­ka­di­ko Alder­di Komu­nis­ta­ren his­to­ria­re­kin zeri­ku­sia duen guz­tia hiru gil­tza­rra­po­tan dago: fran­kis­mo-garai­ko erre­pre­sioa­re­na eta bur­ge­sia­ren fal­tsu­ke­riak, hemen EAJ­ren intere­sa honen ideo­lo­gia­koak ez ziren batai­loien pape­ra isi­la­raz­ten; Espai­nia­ko Alder­di Komu­nis­ta­ren pur­gak «debi­de­ra­ke­ta nazionalista»ren kon­tra eta borro­ka oroi­me­na eztal­tzea­ren euro­ko­mu­nis­mo obse­sio­na­tu baten­gai­tik inpo­sa­tu­ta­ko amne­sia; Rosa Luxem­burg batai­loia­re­kin lau­ga­rren bat gehi­tu behar da; bere ize­na­ren sin­bo­lo­gia. Due­la oso gutxi hasi da bere isto­rio heroi­koa eta harri­ga­rria aztertzen.

Bere jato­rri­tik, komu­nis­tek ber­ta­ko bur­ge­sia­ren aur­ka borro­katzen zuten, bai­ta «arma­da inpe­ria­lis­ta espai­nia­rra­ren» eus­kal lurral­dean pre­sen­tzia­ren aur­ka ere. Lehen inde­pen­den­tis­mo sozia­lis­ta prak­ti­koa eus­kal komu­nis­moa­re­na izan zen. Nahiz eta 1935ko Nazioar­te­ko Komu­nis­ta­ren VII. Bil­tza­rrean Fren­te Popu­la­rra­ren ildoa inpo­sa­tu bazen ere, bere men­pean gera­tuz bur­ge­sia nazio­nal-demo­kra­ti­koa­re­kin akor­da­tu­ta­ko poli­ti­ka iraul­tzai­leak, indar anti­fa­xis­tak bate­ratze­ko, horrek ez zuen era­gotzi komu­nis­tek eus­kal his­to­ria nazio­na­la berres­ku­ratzea bere bene­taz­ko edukian,burgesiagaitik zapal­dua izan zen herri lan­gi­lea­re­na, bur­ge­sia horren korron­te auto­no­mis­ta poli­ti­koan eta atze­ra­koia sozia­lean, azken momen­tu­rar­te faxis­moa­ren kon­tra egin gabe:autonomismo erreak­zio­na­ria­ren sek­to­reak, EAJ­ko sek­to­reak ihes egin edo faxis­moa­re­kin bat egin zuten. Eta II. Erre­pu­bli­ka babes­tu zute­nek, eus­kal aska­ta­su­nak defen­da­tu zituz­te­nek, beran­du egin zuten, beren herri-oina­rriek pre­sio­na­tu­ta, eus­kal kapi­ta­lis­moa­ren balia­bi­de indus­trial han­diak mobi­li­za­tu gabe.

1936 – 1944, urte arte­ko gerra, azke­nean, Eus­kal Herrian sol­da­du nazi-faxis­tek amo­re eman zuten, eta atze­rri­ko inba­sio-gerra ere izan zen, bai­ta gerra sozia­la ere, eus­kal herria­ren bai­tan kla­se-gerra bat. Ezin dugu, orain, nazio mai­la­ko kla­seen borro­ka­ren eta nazi-faxis­moa eta fran­kis­moa­ren borro­ka­ren arte­ko dia­lek­ti­ka hori gara­tu, izan ere, kri­sian dagoen kapi­ta­la­ren arma era­ba­ki­ga­rriak izan ziren, bai­na jarraitzen due­na uler­tze­ko oina­rria da. Izan ere, komu­nis­tek lan­gi­le nazioa alda­rri­ka­tu zuten, sin­bo­loz bete­ta­ko ize­nak ema­nez bi batai­loiei biren: Rebe­lión de la Sal eta Ger­ni­ka­ko Arbola.

Rebe­lión de la Sal¹ dei­tu­ri­ko batai­loiak herri matxi­na­da­ren oho­rea egi­ten zuen, 1631tik 1634n leher­tu arte auto­an­to­la­tu zen herri matxi­na­da, Foru Sis­te­man oina­rriz­ko esku­bi­de sozia­lak murriz­tu nahiean zebi­len espai­nia­ren aur­ka, bes­teak bes­te, pre­zio esku­ra­ga­rrie­tan pre­zio esku­ra­ga­rriak kon­tro­latzea, sal­neu­rri mer­keak kon­tro­latzea. Gatza­ren pre­zioa han­ditzea zen bizi-bal­din­tzak oke­rra­gotzea eta Foru Sis­te­ma larri­ki ixtea; hel­bu­ru nagu­sia, hain zuzen, esta­tu­ko mer­ka­tuan inte­gratze­ko irri­ki­tan dagoen bur­ge­sia komer­tzia­lak nahi iza­tea: matxi­na­da, bur­di­no­le­tan ustia­tu­ta­ko lan­gi­le­ria zan­pa­tua izan zen, sei per­tso­na exekutatuz.

Ger­ni­ka­ko Arbo­la ize­ne­ko batai­loiak foru-sis­te­ma­ko legeak ezta­bai­datzen eta onar­tzen zituen herrie­ta­ko eza­gu­ne­na zen. Nahiz eta aldi his­to­ri­ko bakoitzean kla­se nagu­si bat agin­tzen zuen eta herri lan­gi­lea baz­ter­tua zen era­ba­ki-har­tzean, hala ere, baze­kien Foru Sis­te­ma, Esta­tu espai­nia­rre­ko orde­na agin­duz­koa baino hobea zela, eta, bere bizitza­re­kin Esta­tua­ren nagu­si­ta­sun eko­no­mi­ko eta mili­tar gel­die­zi­na kon­pen­tsa­tu ahal izan zuen bitar­tean defen­da­tu zuen. 1876an Eus­kal Herri­ko penin­tsu­la­ko zonal­dea inba­di­tu­ta, oku­patzai­leak erre­sis­ten­tzia baketsu ire­ki eta lur­pe­ra­tua bate­kin topo egin zuen, eta Espai­nia­ko sis­te­ma buro­kra­ti­ko­ra ego­ki­tu ezi­nez­ko foru-admi­nis­tra­zio bate­kin. Funts eko­no­mi­koak eta gizar­te-bake sozia­la­ren beha­rrez, Cáno­vas eus­kal bur­ge­sia­re­kin Kon­tzer­tu Eko­no­mi­koak nego­zia­tu zituen, hau da, Foru Admi­nis­tra­zioak ber­ta­ko bur­ge­sia­ren mese­de­tan jarraitzea,baina honek Esta­tu Espai­nia­rra­ri kupo bat ordain­tzea, edo hobe­to esan­da, «guda erre­pa­ra­zioa» Max Weber² sozio­lo­go bur­ge­sak Eus­kal Herri­ra 1898an egin­da­ko bidaian egin­da­ko defi­ni­zio balio­du­na­ren arabera.

Bur­ge­siar kam­ba­latxe horiek alde bate­ra utzi­ta, herri lan­gi­leak Ger­ni­ka­ko balio sin­bo­li­koa defen­datzen jarrai­tu zuen, herri horrek kla­se zapal­dua ordez­katzen du, bes­teak bes­te, onda­sun komu­na­lak, ustia­tu­ta­ko kla­seen his­to­ria sozia­la alde bate­ra utzita,eskolen his­to­ria sozia­la­ren bidez, herri-onda­su­nak legi­ti­matzen zitue­na, hiz­kun­tza eta kul­tu­ra, legi­ti­matzen zitue­na, e.a,. Komu­nis­ten kohe­ren­tzia 1934ko matxi­na­da eta Ger­ni­ka batai­loi his­to­ri­koak izen­datzea ezez­tae­zi­na da bere­ga­na­tu eta berri­tu zuen 1936 – 1937 bes­te his­to­ria nazio­nal bat bur­ge­sia­ren aur­ka­ko bai hemen­go ber­tsioan bai espai­nia­rrean, Ger­ni­ka­ko bon­bar­da­ke­ta azal­tzen da, his­to­rio­gra­fia kapi­ta­lis­tak eus­kal herri-kul­tu­ran izan zuen balioa­ri buruz­ko kapi­ta­lis­ta­ren era­so­rik ez zegoe­nean. Ez al zuten Marx eta Engels ber­di­na egin, kolo­nia­len ustia­pen kolo­nia­la­ren aur­ka herrien borro­kak bul­tza­tuz, bere balia­bi­deak, kul­tu­ra eta onda­sun komu­nak arin­tzen zituelako?

Era berean, 1937ko maiatze­tik Espai­nia­ko PC-an Espai­nia­ko nazio­na­lis­moa bere erre­pu­bli­ka­noan inpo­sa­tu ondo­ren, «Des­bi­de­ratze nazio­na­lis­ta» araz­ke­ta eta pur­ga bat martxan jarri iza­na azal­tzen du, bere herrien inde­pen­den­tzia defen­datzen zute­na³. Gai­ne­ra, esta­li­nis­moak bes­te argu­dio bat ema­ten zuen araz­te­gie­ta­ra­ko eta pur­ge­ta­ra­ko: Mar­xen ideiak komu­na­la­ren balioa­ri buruz, pro­duk­zio komu­na­len erak, e.a, ez ziren garran­tzitsuak, ezin­bes­te­koa zela­ko mun­du mai­la­ko iraul­tzak nahi­taez egin behar zue­la III. Inter­na­zio­na­la­ren eta­pa-ere­dua. Eus­kal Herrian urte haie­tan orain­dik ere lurral­de his­to­ri­ko eta aldun­die­ta­ko, uda­le­ta­ko, kon­tze­jue­ta­ko, kua­dri­le­ta­ko, e.a.ko lurral­de publi­ko zaba­lak zeu­de­la ger­tatzen zen; garai har­tan, Fran­tziar Esta­tu­ko eta Espai­nia­ko esta­tu­ko bur­ge­siak guti­ziaz nahi zituz­ten arren, herri erre­siz­ten­tziak beren espo­li­azioa eta pri­ba­ti­za­zioa gala­raz­te­ko, hain­bat ekin­tza egin zituz­ten, etsi­pe­nez­ko defen­t­sa-gerrak barne.

Ziur aski esan behar dugu, eus­kal komu­nis­tek his­to­ria hori eza­gutzen zute­la eta herri- lurren berres­ku­ra­pe­na defen­datzen zute­la. Ziur aski ezin dugu esan, Rosa Luxem­bur­gok idatzi­ta­ko, par­ti­ku­la­rra­ri buruz kapi­tu­lu luzeak eta doku­men­ta­tuak 1912ko aben­duan La acu­mu­la­cion del capi­tal obran kon­tatzen zue­na eza­gutzen zituz­te­nik, hain zuzen ere, XXVII. kapi­tu­lu­tik hasi eta bukae­ra arte, ber­ta­ko jabetza- for­men pila­ke­ta, inba­sio okzi­dan­te­len aurrean herrien erre­siz­ten­tzia, e.a zehatz-mehatz azter­tu zituen. Herri lurren sakeoi buruz, herri onda­sun, eta horre­taz biziu ziren herriei buruz hain­bat horrial­de idatzi­ta utzi zituen, Ame­ri­ka⁴ popu­latzen zute­na adi­bi­dez, bai­na ere ika­si zuen Arge­lia­ko inba­sio fran­tzia­rra non segu­ras­ki eus­kal sol­da­duek par­te har­tu zuten inpe­ria­lis­mo fran­tse­sa­ren esa­ne­ta­ra. Bere ideiak Eus­kal Herria­ri apli­ka dakiz­kio­ke espa­zio- eta den­bo­ra-tar­teak gain­di­tuz: agian posi­ble izan zen ideia horiek hala moduz eus­kal komu­nis­tei iristea.

Ez dugu inoiz zehatz-mehatz jakin­go, izan ere, Rosa Luxem­bur­gen pra­xiak zen­tsu­ra zorrotza jasan zuelako,eta lehe­nen­go sozial­de­mo­kra­zia­gai­tik eta gero eskuin ale­ma­nia­rra­gai­tik ezku­ta­tua izan zela­ko; urte gutxi geroa­go esta­li­nis­moa­gai­tik eta azke­nik, eskui­nak eta erre­for­mis­moak mani­pu­la­tua, Leni­nen eta Sta­li­nen aur­ka adi­bi­de gisa. 1905eko iraul­tza­ren aurre­tik ere, bere ideiak jada iso­la­tuak iza­ten hasi ziren sozial­de­mo­kra­zia­ren barruan, eta bera hasie­ran txau­vi­nis­ta ger­ma­nia­rren gaitzes­pen baten hel­bu­ru zen, nahiz eta gero eta han­dia­goa izan bere iden­ti­ta­te polo­nia­rra­ren aur­ka. Gero eta nabar­me­na­goa izan zen bere alder­di polo­nia­rrean bere idatziak argi­ta­ra­tu behar izan zituen, Ale­ma­nian aur­kitzen zituen zail­ta­sun «tek­ni­koen» aurrean.

Buro­kra­zia sozial­de­mo­kra­tak ez zuen orain­dik par­ti­dua kon­tro­latzen, Rosa bere ekar­pen teo­ri­koen­ga­tik eza­gu­na iza­ten hasi zenean, batez ere, bi gai era­ba­ki­ga­rri­tan: 1896an nazio-auzia eta 1899an Berns­tein-en erre­for­mis­moa­ren kri­ti­ka erradikala.

Lehe­nen­goa­ren buruz, Rosak uste zuen XIX. men­dea­ren bukae­ra­ko tes­tuin­gu­rua alda­tu egin zela Mar­xek eta Engel­sek defen­da­tu­ta­koa­ren aurrean Polo­nia­ren inde­pen­den­tzia defen­datzen zute­ne­koa. Rosa­ren ustez, gara­pen kapi­ta­lis­tak, «zaris­ta» inpe­rio­ko indus­tria indar­tsue­na egin zuen Polo­nia, elka­rre­ki­ko men­de­ko­ta­su­na sor­tuz Polo­nia­ko bur­ge­sia­ren eta Erru­sia­ren artean mer­ka­tu uni­ta­tea­ren oina­rrian, eta horre­gai­tik polo­niar eta erru­siar pro­le­tar­goan: kla­se borro­ka fase berri bat hasi zen, polo­niar inde­poen­den­tzia alda­rri­katzea pro­le­tar­goa­ren bata­sun estra­te­ji­koa apur­tzea bihur­tu zen, kapi­ta­lis­moa­ren alde hautsiz. Urteak aurre­ra joan aha­la, Rosak tesia luza­tu­ko luke mun­du mai­la­ko kla­seen borrokari.

Rosak ez zituen inolaz ere zapal­du­ta­ko herrien esku­bi­de nazio­na­lak ukatzen: ahun­tza­re­kin defen­datzen zituen, bai­na bere eta­pa his­to­ri­ko aurre­ra­koia gara­pen kapi­ta­lis­ta­re­kin amai­tu­ta zegoe­la uste zuen. Herrien esku­bi­deak sozia­lis­moa­ren aurre­ra­pe­ne­tan baka­rrik kon­pon zitez­keen, bal­din eta, Esta­tua eta kapi­ta­lis­moa diluitzen ziren bitar­tean, lan­gi­le-demo­kra­ziak erres­pe­ta­tu egi­ten bazi­tuen, eta horie­kin zapal­tzen ziren zapal­kun­tza guz­tiak. Ordu­ra arte, esta­tu zapal­tzai­lee­ta­ko eta zapal­du­ta­ko herrie­ta­ko lan­gi­le kla­seak bata­sun iraul­tzai­lean borro­ka­tu behar zuten kapi­ta­la­ren bata­sun kon­trai­raul­tzai­lea­ren aurka.

Ordu­ra­ko fro­ga­tu zuten zapal­kun­tza nazio­na­la indar sozia­lik kon­trae­san­ko­rre­na zela eta dela, kla­se borro­ka iraul­tza­ra edo kon­trai­raul­tza­ra joa­tea egin deza­ke, zein hel­bu­ru­re­kin mar­katzen diren eta zer estra­te­gia era­bil­tzen den oina­rri­tu­ta. Horren hari­ra, Eric Blanc⁵-en hitzek, 1898 – 1903 Polo­nia­ko Rosa Luxem­bur­go­ri buruz­ko iker­ke­ta luzean, bere ekin­tzek ondo­rio kon­trae­san­ko­rrak eta tra­gi­koak izan zituz­te­la dio. Harri­ga­rrie­na da, asma­tu eta onar­tu ondo­ren, kapi­ta­lis­moa­ren «arra­ba­len»⁶ arpi­latze inpe­ria­lis­tak haun­dia­go­tu egin­go zela, bes­te mar­xis­te­kin era­ba­te­ko koin­tzi­den­tzia izan arren, aska­ta­su­na­ren borro­kek garran­tzi eza azpi­ma­rratzen jarrai­tu zuen.

Oso ezta­bai­da­ga­rria da Rosak tin­ko eutsi zio­la inde­pen­den­tzia­ren esku­bi­dea­ri buruz, bai­na hemen ezin ditu­gu jarre­rak labur­bil­du. Labur esan­da, guk uste dugu ara­zoa mar­xis­ten dia­lek­ti­ka­ren uler­me­nean datza. Rosa­ren dia­lek­ti­ka­ri ape­nas erre­pa­ratzen ez dio­ten auto­re batzuek, Gre­gory A. Albo⁷ adi­bi­dez, bes­te askok, ordrea, bai egi­ten dute: María-José Aubet⁸, Lelio Bas­so, Oskar Negt⁹… bere ekar­pen han­diak uler­tze­ko meto­do dia­lek­ti­koa­ren nagu­si­ta­su­na alda­rri­ka­tu dute. Gero iku­si­ko dugu Rosa Luxem­bur­gek ondo men­de­ratzen zue­la poli­ti­ka­rien dia­lek­ti­ka, hala era­kutsi zuen erre­for­mis­moan eta demo­kra­zia sozia­lis­ta­ren defen­t­sa oro­ko­rrean; bai­na bes­te ara­zo batzue­tan ez zuen lor­tu, nazio­na­lean adi­bi­dez, era­kun­dea­ren teo­ria, El Capi­tal… II. libu­ru­ko eske­men arazoa.

Raya Duna­yevs­ka­ya¹⁰ek dio Rosak ez zue­la uler­tzen «his­to­ria­ren dia­lek­ti­ka», beraz, ez zue­la uler­tu auto­de­ter­mi­na­zio esku­bi­dea­ren ahal­men iraul­tzai­lea. D. Ben­said eta Samy Nair¹¹-ek bere dia­lek­ti­ka hege­li­na­goa zela mar­xis­ta baino, anto­la­kun­tza iraul­tzai­lea­ren teo­rie­tan gabe­zia eta bere harre­man kon­ple­xuak lan­gi­le kla­sea­ren sen­tzi­bi­li­za­zioa­re­kin eta, horre­gai­tik, gizar­te-kapi­ta­la­ren alder­di guz­tie­tan «poli­ti­ka­ria­ren» edu­kia eta zere­gi­na. Michael Löwy¹²ek bere «opti­mis­mo deter­mi­nis­tan» anbi­guo­ta­su­na­ri buruz ere hitz egi­ten du. Rosak espetxean 1915ean idatzi­ta­ko Folle­to de Jun­tus ira­ku­rriz, bere­zi­ki VII. kapi­tu­lua, bere dia­lek­ti­ka­ren mugak ikus­ten ditugu.

Paul Mat­tik¹³ Leni­nen tesien alde ager­tzen da Rosa­re­kin esta­bai­dan erre­pro­duk­zioa­ren eta metatze kapi­ta­lis­ta­ren eske­mei buruz, eta paper era­ba­ki­ga­rria ekoiz­pe­nean eta ez zir­ku­la­zioan Rosak eus­ten zuen beza­la. Mat­tik, berriz, arra­zoiz esan du ez zela ez batak ez bes­tea ez zire­la sakon­ta­sun ertai­ne­ko batez bes­te­ko tasa­ren joe­raz­ko eror­tze legea­ren esa­nahia. Henryk Gross­mann¹⁴ jau­nak esa­ten du Rosa­ren «kon­pon­bi­dea» El Capi­tal de Marx libu­ru­ko II. libu­ruan ager­tzen diren eske­men erre­pro­duk­zioa teo­ri­koa­ren «meto­do ero­soa» dela, non Rosa bera sar­tu da eta ezin ate­ra dai­te­ke eta mar­xiar lana­ren zati horre­tan «hutsu­neak» dau­de­la fro­ga­rik gabe baiez­tatzea. Rosa Luxem­bur­gen antze­ko ideiei buruz­ko kri­ti­ka zabal­duz, adi­bi­dez Fritz Stern­berg, Gross­mann, «Pres­ta­kun­tza filo­so­fi­ko­rik» ez iza­tea lepo­ra­tu die. Urte batzuk geroa­go, Bera­men­di eta Fio­ra­ban­ti¹⁵ izan­go dira, Rosak kapi­ta­lis­moa­ren ikus­pe­gi ez linea­la, bai­zik eta uni­la­te­ra­la zeu­ka­la sos­ten­gatzen zuten.

Rosa­ren meto­doa­ren urri­ta­su­nei buruz­ko ezta­bai­da­re­kin jarrai­tuz, ugal­ke­ta-eske­mak azter­tzean, Louis Gillek zabal­du egi­ten du debi­li­ta­te hori II. Inter­na­zio­na­la­ren mar­xis­moa­ren oso­ta­su­na­ri, Mar­xen meto­do dia­lek­ti­koa; Grun­driss¹⁶-en ezin­bes­te­koen ondorioz,bere ikas­ke­ta­rik gabe ezin da kon­pre­ni­tu El Capi­tal meto­doa, 1939an publi­ka­tu ziren lehen aldiz, eta edi­zio oso labur batean II. GMren aba­ta­rren­gai­tik bida­lia, ondo­rioz, ez zen 1950eko hamar­ka­da­ra arte arre­taz azter­tu ahal izan zirenean.

Ernest Man­del¹⁷ ez da Rosa­ren meto­doa­ren mugei buruz­ko ezta­bai­dan sar­tzen Mar­xen erre­pro­duk­zio eske­mei buruz, bai­zik eta, Grossmann‑i zer­bait zuzen­tzeaz gain, Rosak haus­nar­ke­ta teo­ri­ko iraul­tzai­lean aurre­ra pau­su bat ema­nez gero, argi eta gar­bi azal­du zuen, kri­si kapi­ta­lis­ta­ren teo­ria baino zer­bait gutxia­go ezta­bai­datzen. Hemen, kri­sial­dia­ren teo­ria mar­xis­ta era­ba­ki­ga­rrian, L. Gill jau­nak aitor­tzen du Rosa Luxem­burg, ugal­tze­ko eske­men kri­ti­kan oker baze­bi­len, Mar­xen teo­ria­re­kin bat egin zuen, eta esan zuen, bere alde­tik, bere defen­datzai­lea baino ez zela, sozia­lis­mo­ra pix­ka­na­ka alda­tuz, erre­for­ma baka­rrik alda dai­te­kee­la¹⁸.

Mar­xen eta Engels-en dia­lek­ti­kak kon­trae­san nazio­na­len bar­ne­ko, anto­la­ke­ta­ren eta berez­ko­ta­su­na­ren bar­neal­de­ko pro­ze­su batean, eta kapi­ta­lis­moa­ren «kolap­soa­ren» ondo­rioz, Rosa­ren dia­lek­ti­ka hege­lia­nak guz­tiz kon­ple­xua eta ia objek­ti­bis­ta eta deter­mi­nis­ta den mugi­men­du kon­ple­xu bat lotzen du, Idea­ren mol­da­ke­ta gogo­ra­raz­ten digu. Nor­man Gera­sek esa­ten du Rosa­ren lana «fata­lis­mo poli­ti­ko»¹⁹ modu­ko bat beza­la inter­pre­ta­tua izan dela, aza­la­ren ira­kur­ke­ta batek kapi­ta­lis­moa­ren «des­ka­la­bru saihes­te­zi­na­ren» sen­tsa­zioa ema­ten due­la­ko, bai­na desitxu­ratzea edo kari­ka­tu­ra batean datza­la. Michael Lowy²⁰-ek, Rosa Luxem­bur­gen, pra­xia­ren filo­so­fia­ri buruz idatzi du, bes­te hitz batzue­kin baiez­ta­tu­ta, Raya Duna­yevs­ka­yak Rosa­ri buruz ziur­ta­tuz: «bere kasuan esan dai­te­ke, adi­me­na boron­da­tean bihur­tzen da, ekin­tzan bihur­tzen da»²¹.

Esan deza­ke­gu Rosa­ren zail­ta­su­nak, era­bi­li­ta­ko meto­doa­ren muge­ta­tik eto­rriak, pra­xia­ren filo­so­fia­ren pape­ra­ri esker kon­pon­du zire­la borro­ka poli­ti­koan, erre­for­mis­moa­ren sala­ke­tan biga­rren ezta­bai­da dena, 1899koa, gian aipa­tu dugu­na. Egia esan, Berns­tei­nek ez zien ezer berri­rik gehi­tu aurre­ko erre­for­mei. Bere meri­tua, libu­ru bakar batean modu kohe­ren­tean sin­te­ti­za­tu iza­na da. Bo Gus­tafs­son Bo Gus­taf­so­nek aitor­tu due­nez, Rosa Luxem­bur­gek argi utzi zuen Berns­tei­nek ez zue­la inola­ko ideia berri­rik izan²², eta egi­leak dioe­nez, ez zue­la bere burua Lan­gen, eta, egi­leak dioen beza­la, ez zegoen iada Lan­gen eta bes­te nekan­tia­na­rrak, kate­draz­ko sozia­lis­tak, sozia­lis­ta erre­for­mis­tak sozial­de­mo­kra­zia bera­ren bar­nean ere… Berns­tei­nen dok­tri­na, Rosa Luxem­bur­go­ren uzte­tan «sis­te­ma posi­ble guz­tien zati­taz osa­tu­ta» zegoen²³. Nes­tor Koha­nek adie­ra­zi due­nez, Berns­tei­nek mar­xis­ta dia­lek­ti­ka­ri egin­da­ko era­soa, Rosa²⁴k eran­tzun zue­na, opo­si­zio erreak­zi­na­rioa­ren eta erre­for­mis­ta­ren par­te da, orain ere mar­xis­moa­ren aurrean.

Mat­tik arra­zoia du, Rosak erre­for­mis­moa­ri buruz egin­da­ko kri­ti­kak oso­ko bote­retsue­nak dire­la esa­ten due­nean, eta Lenin ere ez zela bere altue­ran egon. Nahiz eta biak II. Inter­na­zio­na­la­ren teo­rian hezi­tu­ta egon, Rosa izan zen Berns­tei­nen erre­for­mis­mo zahar­ki­tuaz eta batez ere Kautsky­ren anbi­guo­ta­su­naz jabe­tu zena, eta Leni­nek den­bo­ra gehia­go behar izan zuen. Duda­rik gabe, bere obra kla­si­koak dia­lek­ti­ka agi­la eta pene­tran­tea zeu­ka­na Refor­mis­mo o revo­lu­ción auke­ra eman zion, zalan­tza­rik gabe, Kautsky­ren deter­mi­nis­mo eko­no­mi­zis­ta­ren hon­doa inork baino lehen. Sozia­lis­moa­ren aurre­ra­pe­na­ri buruz­ko ideo­lo­gia erre­for­mis­ta­ren auzi kri­ti­koan, gizar­te erre­for­men bidez, Rosak, erre­for­ma sozia­la eta Esta­tua­ren demo­kra­ti­za­zio poli­ti­koa osatzen duten hain­bat egi­le erre­for­mis­ten sin­di­ka­lis­moa­gai­tik osa­tu­ta­ko blo­kean ekar­pe­nak labur­bil­tzen ditu, «Sozia­lis­moa pro­gre­si­bo­ki gau­zatze­ko bitar­te­koak»²⁵ beza­la. Ger­ta­ka­riek arra­zoia eman zioten.

Bai­na kri­ti­ka garran­tzitsua­goa da orain­dik ere: «Berns­tei­nek dio Mar­xen plus­ba­lioa­ri buruz­ko legea iru­di­me­na­ren pro­duk­tu bat dela […], iru­di­me­na­ren pro­duk­tu bat»²⁶. Plus­ba­lioa, fun­tsean, kapi­ta­lis­moa­ren eli­ka­gaia da, bere exis­ten­tzia ukatzea,abstrakzio bate­ta­ra murriz­tea kapi­ta­lis­moa­ren objek­ti­bo­ta­su­na ukatzea da, gizar­te idi­li­ko batean ordez­ka­tuz, esplo­ta­zio­rik eta kla­se-borro­ka­rik gabe. Onu­ra han­ditze­ko eta inter­bur­ge­sia­ren arte­ko lehia gain­ditze­ko pre­mia itsuak kapi­ta­lis­moa­ri era­gi­ten dio sol­da­ta­pe­ko ustia­te­gia gogor­tu, indar­tu eta zabal­du, mili­ta­ris­moa gara­tu eta bere sis­te­ma demo­kra­ti­koa murriz­tu. Gain­ba­lioa­ren legea­ren egiaz­ko­ta­sun zien­ti­fi­koan oina­rri­tu­ta­ko ziur­ta­sun teo­ri­ko horre­ta­tik, Rosak hone­la dio:

Mun­du mai­la­ko eko­no­mia­ren gara­pe­na­ren eta mun­du­ko mer­ka­tuan lehia oro­kor­tzea­ren ondo­rioz, mili­ta­ris­moa eta flo­ta­ri han­dien poli­ti­ka itzu­li egin dira, mun­du­ko poli­ti­ka-tres­nak izan dira, bai bar­ne-bizitzan eta bai poten­tzia han­dien kan­po­ko bizitzan era­ba­ki­ga­rriak ere. Egia bada mun­du-poli­ti­ka eta mili­ta­ris­moa goranz­ko fase bat dire­la kapi­ta­lis­moa gaur egun zehar­katzen duen eta­pan, orduan demo­kra­zia bur­ge­sak des­pla­za­tu behar du, logi­koa denez, sen­tzu behe­ranz­ko­rran²⁷.

Erre­for­mis­moa­ren kri­ti­ka ez zen teo­ri­koa baka­rrik. Anda­na­da honen hila­be­te gutxi­ra, Rosak erre­for­mis­mo fran­tse­sa­ren prak­ti­ka kri­ti­katzen du, Mille­rand sozia­lis­ta 1899an Gober­nuan sar­tu zenean. Fran­tzian kri­sial­dia­ri buruz­ko 1900 – 1901 tes­tu batean, Rosak zerren­datzen ditu masek mobi­li­zatze­ko tri­lo­gia prak­ti­ko, poli­ti­ko eta teo­ri­koa, eta ondo­ren, gober­nu zen­tra­lean sozia­lis­moa­ren zen­tro­ra­ko bira azter­tzen du:

1) Beren kon­tsig­nak aurre­ra­tue­nak dira, beraz, alder­di bur­ge­se­kin hau­tes­kun­dee­tan lehiatzen dire­nean, boz­katzen duten masen pre­sioaz baliatzen dira. 2) Herria­ren aurrean eten­ga­be gober­nua­ri salatzen dio­te eta iritzi publi­koa astin­tzen dute. 3) Lege­bil­tza­rra­ren barruan eta kan­poan egi­ten ari diren asal­du­rak gero eta uga­ria­goak dira, eta horre­la, gober­nu eta bur­ge­sia­ren oso­ta­su­na behar duten poten­tzia bihur­tzen dira. Mille­rand kabi­ne­tean sar­tu zenean, Jau­res-eko sozia­lis­tek masen­ga­na­ko hiru bideak itxi zituz­ten […] koa­li­zio-kabi­ne­tean sozia­lis­ten par­te har­tzea­ren lehen ondo­rioa eta garran­tsitsue­na da beraz, jar­due­ra sozia­lis­tak ete­tea­re­na eta batez ere, Lege­bil­tza­rra­ren jar­due­ra: Hez­kun­tza poli­ti­koa eta masen argi­ke­ta²⁸.

Fran­tzia­ko sozia­lis­moa­ri kri­ti­ka horrek ale­ma­niar erre­for­mis­moa urte gutxi­ren buruan ira­ga­rri­ko zuen, eta bere­zi­ki, gaur egun­go erre­for­mis­ta den par­la­men­ta­ris­moa­ren sala­ke­ta da, men­de bat baino gehia­go­ko his­to­ria­ren sala­ke­ta. Lege­bil­tza­rra­ren jar­due­rak hez­kun­tza poli­ti­koa bila­tu behar due­la eta masen argi­ke­tak Eus­kal Herri­ko par­la­men­tu-poli­ti­ka guz­tiak jarri behar ditue­la da.

1905eko iraul­tza leher­tu zenean, Rosak horre­tan bola­ka­tu zen: inpri­matzai­le bati pis­to­la bate­kin mehatxu egi­tea­ren duda­rik ez zuen izan, libu­rux­ka iraul­tzai­leak edi­tatze­ko, hori egi­tea­ri uko egi­ten baitzion. Eli­zen jarre­ra erreak­zio­na­rioa­ren ondo­rioz, Rosak hase­rre, idatzi zuen: «Eta hau­xe da kle­roa­ren era­soen eran­tzu­na: sozial­de­mo­kra­ziak inolaz ere ez fede­du­nei borro­katzen. Aitzi­tik, per­tso­na guz­tien­tza­ko kon­tzien­tzia-aska­ta­sun osoa eskatzen du, eta fede eta iritzi bakoitze­ra­ko tole­ran­tzia­rik han­die­na. Bai­na, lan­gi­le-kla­sea­ren aur­ka­ko borro­ka poli­ti­ko gisa, apai­zek pul­pi­toa era­bil­tzen dute­nean, lan­gi­leek beren esku­bi­dee­ta­koei eta aska­pe­na­ri aurre egin behar die­te. Esplo­tatzai­leak defen­datzen ditue­na eta mise­ria erre­gi­men hau irau­na­raz­ten lagun­tzen due­na, pro­le­tal­goa­ren etsai hil­ga­rria da, jada sota­na edo poli­zia uni­for­mea»²⁹.

Rosa Luem­bur­gen aha­le­gin teo­ri­ko-poli­ti­koa mili­tan­te­ek eman­tzi­patzea­ri zuzen­du­ta zegoen erli­jioak batez ere poli­ti­ka ire­kia egi­ten zue­nean, bai­na bai­ta alder­di bote­retsue­tan hez­kun­tza bul­tzatzea bilatzen zuen ere eta haz­kun­dean, izan ere, 1905. urtean, bere kideen %10ek ez zuten mar­xis­moa­ren eza­gutza­rik, New Zeit aldiz­ka­ria­ren arpi­du­nak ez zuten mili­tan­tzia­ren %1,5 gain­ditzen³⁰.

1906. urte­ko udan Rosak lagun batzuei idatzi zien: «Iraul­tza bikai­na da… Gai­ne­ra­ko guz­tia zen­tzu­ga­be­ke­ria da»³¹. Giro horre­tan eta ezta­bai­de­tan, tes­tu hau indar­ke­ria­ren eta masa-gre­ba­ren Lege­bil­tza­rre­ko poli­ti­kan pape­ra­ri buruz idatzi zue­nean. Bere pra­xiak, lehe­na­go eta geroa­go beza­la, kar­tze­la­ra era­man zuen. Alder­dia­ren buro­kra­ziak, bere kri­ti­ka zuze­nen­ga­tik hauek lan­gi­le borro­kan zehaz­tuak zeu­de­la­ko, are gehia­go baz­ter­tu zuen, izan ere, berri­ro aur­ki­tu dela­ko gaur egun­go kapi­ta­lis­mo kon­ple­xuan, due­la 112 urte baino sin­plea­goan baino, balio­ga­rria­goa den gizar­te-foruen des­kri­ba­pen batean oina­rritzen dela:

Kapi­ta­la­ren eta lana­ren arte­ko lis­kar oro­kor baten in fres­ko erral­doi eta kolo­re­koa da, eta sek­to­re bakoitza­ren eta barru­ti bakoitza­ren kon­tzien­tzia poli­ti­koa­ren kon­ple­xu­ta­sun osoa islatzen du. Eska­la zabal­du egi­ten da, borro­ka sin­di­kal orde­na­tu hau­ta­tu bate­ta­tik, eta indus­tria han­dia­ren pro­le­tal­goa pro­ba­tua, pro­tes­ta egin arte, lan­da­gu­nee­ta­ko hain­bat lan­gi­le­ren erre­bol­ta­ri buruz­ko txos­te­na egin da, bai eta ban­ku baten bule­goe­ta­ko lehen dar­da­ra txi­ki eta doto­reak ere; hez­kun­tzaz bete­ri­ko erre­bol­ta eta ele­gan­tziaz­ko ban­kue­ta­ko bule­goe­ta­ko lan­gi­lee­ta­tik zurru­mu lotsa­tiz bete­ri­ko pozik ez zeu­den poli­zi batzar han­di bate­ta­ra­te, zain­tza-postu ilun eta kez bete­ta­ko batean zeu­de­nak³².

Rosa, iraul­tze­tan ondo­rioz­ta dai­tez­keen dina­mi­ken kon­ple­xu­ta­sun abe­rat­sa eta kon­trae­san­ko­rra azal­tzen ari da, akats han­di­rik egi­ten ez badi­ra. Alder­di erre­pre­si­boen sek­to­re baxua­goak ere pro­ze­su horri par­tzial­ki edo era­bat gehi­tu dakiz­kio­ke­la reakus­ten du. Ere­du dia­lek­ti­koa honi buruz da, estra­te­gia iraul­tzai­lea­ren azal­pe­na­ri eus­ten diona:

Hain zuzen ere, bur­ges orden lega­la hain­bes­te exis­ti­tu da Ale­ma­nian, izan ere, nekatze­ko den­bo­ra izan du, bai­ta bere amaie­ra­ra hel­tze­ko ere, demo­kra­zia eta libe­ra­lis­mo bur­ge­sak hil­tze­ko den­bo­ra izan dute­la­ko, hemen ere ezin bai­ta iraul­tza bur­ge­saz hitz egin. Horre­ga­tik, Ale­ma­nia­ko herri borro­ka poli­ti­koen aldian, azken hel­bu­rua ezin da izan pro­le­tal­goa­ren dik­ta­du­ra baino […] zere­gin hori ezin da kol­pez egin, borro­ka sozial erral­doie­ta­ko eta­pa batean egin­go da³³.

Ikus­pe­gi mar­xis­ta hori baz­ter­tu egin zuen buro­kra­zia poli­ti­ko-sin­di­ka­lak egu­ne­ro­ko jar­du­nean. 1907. urte­ko Cla­ra Zet­ki­nen esku­titz batean, Rosak buro­kra­tei buruz esa­ten du «era­ba­te­ko kon­pro­mi­soa har­tu dute par­la­men­tua­re­kin eta par­la­men­ta­ris­moa­re­kin, eta par­la­men­tu-ekin­tza­ren mugak gain­ditzen dituen bakoitzean, inpo­ten­teak sen­titzen dira; inpo­ten­teak baino gehia­go, ahal duten guz­tia egi­ten dute­la­ko mugi­men­duak kanal par­la­men­ta­rioe­ta­ra buel­ta­tu dai­te­zen behar­tzen eta muga horie­ta­tik hara­ta­go ate­ratzen dena­ri “herria­ren etsaia” dela esa­nez»³⁴.

1910ean, ezta­bai­da han­dien ondo­rioz buro­kra­zia­re­kin aurre egin zio­te­nak eta Kautsky­re­kin harre­ma­na haus­te­ra era­man zio­te­nak. Rosak arti­ku­lu bat idatzi zuen 1905ko ikas­gaien balia­ri buruz­koa eta lehen­go Ale­ma­nia­ko Masen Gre­ba Oro­ka­rra­ri buruz­koa, gre­ba eta mobi­li­za­zio asko­ren­gai­ti jarrai­tua, sufra­gio³⁵ esku­bi­dea zabal­tze­ko asmoz sek­to­re herri­koie­tan, eta egun­ka­ria­ren erre­dak­zio­ra era­man zuen, honek eran­tsun zion alder­dia­ren zuzen­da­ritzak ez publi­katzea era­ba­ki zue­la, une horie­tan garran­tzitsue­na, cier­ne­se­ko hau­tes­kun­de kan­pai­na egi­tea zelako.

Garai horie­tan, bur­ge­siak bere legez­ko­ta­su­na­re­kin gel­dia­raz­ten zuen hei­nean, buro­kra­zia sozial­de­mo­kra­ta­ren ezker borro­kak babe­sa­re­kin, Rosak 1912aren amaie­ra­ra­ko La acu­mu­la­cion del capi­tal ize­ne­ko libu­rua pres­tatzen zegoen, zei­nen argi­tal­pe­na gehi­nez atze­ra­tua izan zen alder­dia­ren zuzen­da­ritza­ren­gai­tik³⁶. Buro­kra­ziak eder­ki baze­kien libu­rua poli­ti­ka sozial­de­mo­kra­ta zen­tzu­men guz­tie­tan zalan­tzan jar­tzen zuen, eta hor­tik boi­ko­ta. Egia esan, sozial­de­mo­kra­ziak 1870eko hamar­ka­da­tik mar­xis­ten tes­tuak boi­ko­ta­tu zituen ezta­bai­da era­ba­ki­ga­rrie­tan euro­par eta mun­du­ko iraul­tza pro­ze­zua­ren­tza­ko, eta era berean kapi­ta­la­re­kin bate­ra­ga­rria zen «mar­xis­mo»³⁷ bat sor­tu zuen «pre­mia his­to­ri­koa­ren» tesia­ren bitar­tez egu­ne­ro­ko kla­seen borro­ka era­ba­ki­ga­rrian anto­la­tu­ta­ko kon­tzien­tzia iraul­tzai­lea­ren fun­tsez­ko pape­ra. «Mar­xis­mo» hori sozial­de­mo­kra­zia­ren «trai­zioa­ren»³⁸ eran­tzu­lee­ta­ko bat izan zen.

Hemen da, hain zuzen ere, kla­se-borro­ka­ren for­ma guz­tiak poli­ti­ko­ki ema­ten dituen pra­xi anto­la­tua­ren kora­pi­loan, alder­dia­ren teo­ria­ren ezta­bai­da sar­tu behar dugu­nan eta Rosa Luxem­bur­gen bate­ko­ta­su­na, ezta­bai­da arti­fi­zia­la eta intere­sa­du­nen­gan­dik han­di­tua bes­te indar iraul­tzai­leak eta Rosa aurrez jarri nahi dute­nen­tzat. Orain, unetxo batez goian komen­ta­tu­ta­koa kon­tuan izan behar dugu Rosa­ren dia­lek­ti­ka hege­lia­rra­ren mugei buruz, eta bere­zi­ki alder­di teo­rian, «alder­dia­ren barru­ko kon­tra-iraul­tza ez zue­la­ko kon­tuan har­tu»³⁹, Leni­nek argi zeu­ka­na alder­dia­ren teo­rian nahiz neta era berrie­ta­ra oina­rri­tu bazi­tuen, bitar­tean: «Rosa­ren kon­tzep­tu garran­tzitsue­na –alder­di bate­ra­tua, inter­na­zio­nal bate­ra­tua– par­te han­di batean ardu­ra­du­na izan zen espon­ta­nei­ta­te eta anto­la­kun­tza­ren bere kon­tzep­tue­taz sor­tu ziren inter­pre­ta­zio fal­tsu asko­re­nak»⁴⁰.

Anto­la­kun­tza­ren teo­ria­ri buruz­ko lehen ezta­bai­de­tan, Leni­nek eran­tzun zion Rosa­ri bere argu­dio zehatzei eran­tzun ez ziela,baizik eta oro­ko­rraean gal­de­ra­tan ez zeu­de­nak bai­zik, horre­gai­tik berri­ro ager­tzen da goian aipa­tu­ta­ko Rosa­ren meto­doa­ren ara­zoa: oro­ko­rra eta abs­trak­tua balioes­tea. Bai­na, zalan­tzaz­koa da Rosak Leni­nen eran­tzu­na ira­ku­rri ahal iza­tea, Kautskyk uko egin zio­la­ko argi­ta­ratzea­ri⁴¹; hor dau­ka­gu bes­te kasu bat zegoen bar­ne zen­tsu­ra­re­na. Hala ere, «oro­kor­ta­sun» honek ezta­bai­da gale­raz­ten zute­nak, gaur egun balia­ga­rriak dira⁴² esku­bi­de sozia­lei buruz hitz egin bai­tu­gu, ahaz­tu egin behar ez den bizitza mili­tan­tean esku­bi­de sozia­lei buruz.

Ez dago duda­rik alder­di iraul­tzai­lea sozial­de­mo­kra­tik inde­pen­dien­te bat sor­tzea­ren atze­ra­pe­na 1918ko aza­ro­ko iraul­tza ale­ma­nia­rra­ren porro­ta erraz­tu zue­na, Rosa eta Liebk­necht aur­kitzea eta bere hil­ke­ta. Boltxe­bi­keek zen­bait aldi­tan saihes­tu zuten haren sun­tsi­pen osoa, eta Leni­nek haren mili­tan­tzia klan­des­ti­noa man­ten­du zuen une era­ba­ki­ga­rrie­tan, bere­zi­ki haren anto­la­kun­tza­ri esker⁴³.

Rosa Luxem­burg erahi­la izan zen 1919ko urta­rri­la­ren 15eko gauan tiro batez eten­ga­be buruan fusi­la­ren kula­ta­re­kin kol­pea­re­kin burua ire­ki ondo­ren. 48 urte zituen eta klan­des­ti­ni­ta­tean bizi zen. Pix­ka bat lehe­na­go, atxi­lo­tu eta kotxe­ra era­ma­ten zuten bitar­tean, irain­dua izan zen: «komu­nis­ta», «judua», «alua»… Kon­trai­raul­tza­ren mila­ka bik­ti­me­ta­ko bat izan zen, gober­nu sozial­de­mo­krat­gai­tik zuzen­dua eskuin kri­mi­nal han­die­na­re­kin alia­tu zena. Iraul­tza boltxe­bi­keak 1917ko urrian garai­tu zuen, bes­te iraul­tza asko­ren garra iza­nez beraien artea esan­gu­ratxua iza­nez 1918 amaie­ra­ko ale­ma­nia­rra. Bur­ge­sia ale­ma­nia­rrak ez dio inoiz bar­ka­tu: 1962an orain­dik Ale­ma­nia Fede­ra­le­ko gober­nu «demo­kra­ti­koak» bere hil­ke­ta⁴⁴ jus­ti­fi­katzen jarraitzen zuen.

Boltxe­bi­keek bere meri­tuak lau­da­tu zituz­ten, Karl Liebk­necht-enak eta gai­ne­ra­ko komu­nis­te­na berria eza­gutze­tik. Bi hila­be­te geroa­go, Nazioar­te­ko Komu­nis­ta­ren I. Kon­gre­sua­ren hasie­ra dis­kur­tsoa bere memo­ria goretsiz hasi zen ber­ta­ra­tu­ta­koak zutik jarriz⁴⁵. 1922ko otsai­lean Lenin-ek idatzi zuen:

Rosa Luxem­burg Polo­nia­ko inde­pen­den­tzia­ren ara­zoan erra­tu zen; menchevismo‑a 1903an auzi­petze­ra­koan erra­tu zen; kapi­ta­la­ren meta­ke­ta­ren teo­rian erra­tu zen; 1914ko uztai­lean erra­tu zen mentxe­bi­kee­ki­ko boltxe­bi­keen bata­su­na babes­tu zue­nean Ple­já­nov-ekin, Van­der­vel­de-rekin, Kautsky-ekin eta bes­te batzue­kin; espetxe­ko bere idaz­kie­tan erra­tu zen, 1918an (gai­non­tzean, berak zuzen­du zituen, kale­ra irte­tean 1918ren amaie­ran eta 1919ko hasie­ran bere akats gehie­nak). Bai­na, bere akats guz­tien arren, Rosa Luxem­burg arrano bat izan zen eta iza­ten jarrai­tu­ko du; eta bere oroi­me­na ez da baka­rrik mai­ta­ga­rra izan­go komu­nis­ta guz­tien­tzat, bai­zik eta bere bio­gra­fia eta bere lan osoak (beraien edi­zioa gehie­gi eskatzen dituz­te komu­nis­ta ale­ma­nia­rrak, par­te batean baka­rrik desn­ku­sa­tuak izan dai­tez­ke bere borro­ka gogo­rrean sufritzen duten bik­ti­men kan­ti­ta­te ika­ra­ga­rria­ren­gai­tik) lagun­ga­rriak izan­go dira mun­du oso­ko belau­nal­di asko­ta­ko komu­nis­tei hezitze­ko ira­kas­kun­tzak»⁴⁶.

His­to­ria orai­nal­di­tik iku­si­ta, Rosa Luxem­burg-ek boltxe­bi­keen­tza­ko lau kri­ti­ka blo­ke han­di egin zituen: neka­za­rien ara­zoa; nazio-ara­zoa; Batzar Eratzai­le­ko ara­zoa; eta demo­kra­zia sozia­lis­ta­ren ara­zoa. Laue­ta­tik, gure iritziz azke­nean da Rosa‑k nahi­ko arra­zoia duen tokian nahiz eta beti espa­zio-den­bo­ra mugak jarriz. Rosa­ren erla­zioei dago­kie­nez Lenin-eki­ko, Nor­man Geras-ek baiez­tatzen du bere des­ber­din­ta­su­nak maiz han­diz­ka­tu dire­la eta gau­za askoz gehia­gok elkar­tzen zute­la⁴⁷. Mary Ali­ce Waters-en ara­be­ra Lenin-en eta Rosa­ren arte­ko des­ber­din­ta­su­nak hiru izan ziren fun­tsean: nazio kon­tua, alder­di iraul­tzai­lea­ren kon­tua eta iraul­tza boltxe­bi­kea­ren kon­tua, bai­na ala ere Rosa Luxem­burg haren alde beti ager­tu zen⁴⁸.

Grams­ci­ren desitxu­ra­ke­ta­ren era ber­din­tsuan Euro­ko­mu­nis­moa­ga­tik bere ize­na­re­kin jus­ti­fi­katze­ko bal­din­tza­rik gabe­ko kapi­ta­lis­moa­ren eus­ka­rri iza­tea, Rosa Luxem­burg- ekin sozial­de­mo­kra­zia eta bur­ge­sia, buro­kra­zia esta­li­nis­ta beza­la, sor­tu zuten «luxem­bur­guis­moa», une des­ber­di­ne­tan «ultra­ez­ker­tiar­ta­su­na­ren», «expon­ta­neis­moa­ren», «ahol­kua­ren», «tros­kis­moa­ren», «zen­tris­moa­ren», «huma­nis­moa­ren» aku­sa­zioak, «anti­le­ni­nis­mo», e.a‑en aku­za­zioak nahas­ten zituena.

Bere ber­tsio esta­li­nis­tan, «luxem­bur­guis­moa» kon­de­na­tua izan zen 1925eko martxo- api­ri­lan Nazioar­te­ko Komu­nis­ta­ren exeku­ti­boa­ren oso­ko bil­ku­ran, eta gero bere libu­ruak libu­ru­te­gie­ta­tik eta libu­ru den­de­ta­tik erre­ti­ra­tuak izan ziren, bere lan osoe­ta­ko argi­tal­pe­na­ren boron­da­tea Leni­ni uka­tuz. 1931 Sta­li­nek Rosa­ren kon­tra egi­ten du mutur bate­tik bes­te­ra joa­ten zela aku­sa­tuz, ultra­ez­ke­rre­tik men­che­vis­mo­ra, iraul­tza iraun­ko­rra­ren teo­ria asmatzeaz, e.a, sala­tuz, boltxe­bis­moa­ren his­to­ria­ri buruz­ko gutun labur batean⁴⁹. Infor­ma­zio des­ber­di­nen ara­be­ra eta datu gehia­go­ren zain, orain­dik 1980ko hamar­ka­da­ren amaie­ran edi­ta­tu gabe jarraitzen zuen korres­pon­den­tzia pri­ba­tua Lenin-en eta Rosa Luxem­burg-en artean.

Zerk ema­ten digu Rosa Gorriak orain? Ideia era­ba­ki­ga­rri bat aur­kitzen dugu Cla­ra Zet­kin-en hitze­tan bere hil­ke­ta­ren bereha­la­koan: «Bere bizitza guz­tia­ren lana iraul­tza pres­tatzea izan zen»⁵⁰. Ideia pix­ka bat leu­na­goak María-José Aubet-ek ema­ten dizkigu:

Bere lega­tua­ri esker ezer ikas deza­ke? Gaur egun, mugi­men­du lan­gi­leen anto­la­tua­ren bide hil edo ago­ni­koa­ren aurrean, «komu­nis­mo» esta­li­nis­ta­ren bidea­ren neke­zia bai­na ere indar anti­ka­pi­ta­lis­ta beza­la alter­na­ti­ba sozial­de­mo­kra­ta, Rosa Luxem­burg-en ahotsak gon­bi­datzen gai­tu gure ana­li­siak bir­pen­tsatze­ko erre­min­ta berriak –eta zaha­rrak– abor­datze­ko gaur­ko mun­du­ko ustia­pen for­mak. Rosa Luxem­burg-en anti­dog­ma­tis­moa, bere anti­bu­ro­kra­tis­moa, bere leial­ta­su­na eta ahal­men iraul­tzai­lea­re­ki­ko fedea –neu­rri­rik gabe «aifa»?– «masa herri­koie­na», deri­ba auto­ri­ta­rioa­ren sala­ke­ta eta alder­di sozial­de­mo­kra­ten eskle­ro­sia­re­na eta bar­ne une iraul­tzai­lee­ta­ko fun­tsez­ko esku­bi­de­ko defen­tsa­ra­ko Marx-eki­ko jarraitzai­le­rik one­na bihur­tzen dute. Ez da ahaz­tu behar Rosa Lenin, Trotsky, Mao, etab. ez beza­la, mugi­tu zela, joka­tu zue­la, pen­tsa­tu zue­la eta herri baten espa­rruan idatzi zue­la, orduan oso indus­tria­li­sa­tua zegoen kapi­ta­lis­mo aurre­ra­tuan⁵¹.

Ekar­pen haue­taz gain, bes­te biak amai­tu nahi ditu­gu. Haie­ta­ko bat ema­ku­me lan­gi­lea­ren eman­tzi­pa­zio­ra­ko Rosa­ren pra­xia­ren ekar­pen era­ba­ki­ga­rria da, 1912ko bere arti­ku­luan era­kus­ten due­nez, eta gai­ne­ra zer­gai­tik ez dagoen ema­ku­me anto­la­ke­ta Ale­ma­nian, ema­ku­me lan­gi­leen mugi­men­dua eta ema­ku­me bur­ge­sia­re­na zorroz­ki banan­tzen ditu, azken hauek kapi­ta­lis­moa­ren defen­datzai­leak, eta bere ideiak era­kus­ten ditu etxe­ko lana­ri buruz­koak ez due­la­ko ado­rea sor­tzen femi­nis­mo aka­de­mi­ko erre­for­mis­ta­ren aurrean⁵². Andi­ca Cakar­dic⁵³-ek fro­ga­tu du La acu­mu­la­cion del capi­tal-ean Rosak femi­nis­mo bur­ge­sa sun­tsitzen due­la etxe lane­ko pape­ra kapi­ta­lis­moan kon­tuan ez har­tzea­ga­tik. Labur bil­duz, Raya Duna­yevs­ka­ya-ren lan osoak Rosa Gorria­ren femi­nis­mo mar­xis­ta fro­gatzen du.

Bes­te ekar­pe­na «sozia­lis­moa edo basa­ke­ria» da Rosa Luxem­burg-ek Folle­to de Junius de 1915 libu­rux­kan zabal­du­ta­koa, orai­nal­dian gaur­ko­ta­su­na due­na. Ian Angus-ek bere jato­rria bila­tu du Engels‑i antze­ko esal­dian erans­ten zitzaio­na, Kautsky izan zela ohar­tuz 1892an Erfur­ten pro­gra­man idatzi­ta­ko tes­tutxu batean esa­nez «aurre­ra egin behar dugu sozia­lis­mo­rantz edo berri­ro basa­ke­rian jau­zi» Rosak mol­da­tu­ta­koa «sozia­lis­mo­runtz aurre­ra­pe­na edo basa­ke­ria­ga­na­ko atze­ra­pe­na»⁵⁴. Soi­lik lau urte geroa­go, 1919an, Pre­obrazhens­kik eta Buja­ri­nek gehia­go sakon­du zuten orain­dik «kao­sa edo komu­nis­moa» eslo­ga­na­re­kin⁵⁵: 1915etik 1919ra I GMa­ren hil­ga­rri­ta­su­na han­di­tu zen, 1917ko bola­da iraul­tzai­lea leher­tu zen eta kapi­tal finan­tza­rioak bere gorro­to anti­so­zia­lis­ta era­kus­ten zuen.

Ezin gara luza­tu nola his­to­riak kon­fir­ma­tu duen kapi­ta­lis­moa­ren sarras­kia eta nola mar­xis­moa­ren­gai­tik sala­tua izan zen XIX men­dea­ren erdial­de­tik –jada 1848ko Mani­fies­to Comu­nis­tan ego­nik, «gataz­kan zeu­den kla­seen hon­do­ratzea»⁵⁶ onar­tze­ra­koan – , edo nola hun­ki­tu zuen E. Thom­pson-ek lasai­ta­sun inte­lek­tual bur­ges eta erre­for­mis­ta bere «zibi­li­za­zio­ko azken esta­dioa»⁵⁷ beza­la sarras­kia­ren teoriarekin.

Sozia­lis­moa edo Basa­ke­ria dile­ma jada Komu­nis­mo­ra edo Kao­se­ra igo dena, ezta­bai­da­ren adie­raz­pen poli­ti­ko-estra­te­gi­koa da «lur­jotze» kapi­ta­lis­ta­re­na, komu­nis­mo­ko gelau­rre beza­la sozia­lis­mo­ra­ko sal­to iraul­tzai­le­ko tes­tuin­gu­ruen gai­nean. Denak dio, sal­toa eman behar dugu­la mun­du mar­ko batean, kapi­tal eta lana­ren arte­ko kontraesanetan,beraietako bat iznez kar­ga kapa­zi­ta­tea­ren eta pla­ne­ta­ren bir­zi­kla­pe­na, irra­zio­nal­ta­su­nak sor­tu­ta­ko hon­da­men­di sozio­kul­tu­ra­la gain­ba­lio­ko legea­gai­tik sor­tua Berns­tei­nek esan zuen moduan eta Rosa Gorriak fro­ga­tu zuen nola exis­titzen zen fro­ga­tu zuelarik.

Iña­ki Gil de San Vicente

Eus­kal Herrian, 2018ko aza­roa­ren 9an

[Rosa Luxem­bur­go­taz Iña­ki Gil De San Vicen­tek egin­da­ko tes­tua Sare Anti­fa­xis­ta­ren­tzat, bere erahil­ke­ta­ren 100. urteu­rre­nean Eus­kal Herri­tik Ale­ma­nia­ra, Rosa Luxem­burg ezker eta anti­fa­xis­moa­ren erre­fe­ren­te his­to­ri­ko bezala.]